تربت حیدریه از شهرهای تاریخی ایران است که نامش از عارفی بزرگ گرفته شده است. این شهر تاریخی هم‌اکنون به قطب زعفران در جهان و پایتخت ابریشم ایران شهرت دارد.
تربت حیدریه از شهرهای تاریخی استان خراسان رضوی است که پیشینه آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. گفته می‌شود نام این شهر از نام عارف «قطب الدین حیدر» که از قرن نهم هجری به بعد بر منطقه‌ای که پیش از آن ولایت زاوه خوانده می‌شد، برگرفته شده است. تربت حیدریه را عموما با نام زعفران یا ابریشم نیز می‌شناسند، چراکه اولین قطب تولید زعفران در جهان و پایتخت ابریشم در ایران است. از آنجا که این شهر در مسیر مشهد قرار گرفته است سالانه گردشگران بسیاری به آن سفر می‌کنند. تربت حیدریه اما علاوه بر زعفران و ابریشم، با توجه به موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی‌اش، آثار و دیدنی‌های طبیعی و تاریخی بسیاری دارد. با ما همراه باشید تا با دیدنی‌های این شهر تاریخی بیشتر آشنا شوید.
غار ماه پری
غار ماه‌پری از زیستگاه‌های اولیه انسان‌ها به‌شمار می‌رود که در میان کوه واقع شده است. این غار در ۱۹ کیلومتری شمال غربی تربت حیدریه و در نزدیکی روستای صنوبر قرار دارد. اکتشافات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان ماقبل تاریخ در این غار زندگی می‌کرده است.
منطقه گردشگری رودخانه حصار
منطقه گردشگری رودخانه حصار در ۵۰ کیلومتری غرب تربت حیدریه و جنوب روستای رودمعجن واقع شده است که منطقه‌ای سرسبز و خوش آب و هوا برای گردشگران به‌شمار می‌رود.
آبشار رودمعجن
آبشار رودمعجن، آبشاری با ارتفاع ۲۸ متر در ۴۸ کیلومتری غرب تربت حیدریه است که در فصل بهار و تابستان گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. این آبشار در میان دیواره‌ای بلند از کوه واقع شده است و آب با شدت بسیاری بر زمین فرو می‌ریزد. زیبایی‌های طبیعی این آبشار آن را به بهشت گردشگری تربت حیدریه مشهور کرده است.
منطقه شکار ممنوع بزمای
منطقه شکار ممنوع بزمای با وسعت ۲۸ هزار هکتار در هشت کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه قرار دارد. گونه‌های گیاهی متنوعی در این منطقه کوهستانی همچون چوبک، کلاه میرحسن، میخک کوهی، شکرتیغال، فرفیون، ریواس، گون و … در این منطقه یافت می‌شود و از جمله حیات وحش آن می‌توان به کل، بز، قوچ و انواع پرندگان اشاره کرد. گونه کمیاب لک لک سیاه نیز در زمستان و تابستان از این منطقه مهاجرت و گذر می‌کند.
پارک جنگلی پیشکوه
پارک جنگلی پیشکوه در حاشیه شهر تربت حیدریه واقع شده است که یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های ایران به‌شمار می‌رود. وسعت این منطقه ۸۰۰ هکتار است و در دامنه کوه و مشرف به شهر قرار دارد. امکانات تفریحی رفاهی مناسبی نیز برای گردشگران در این پارک فراهم شده است.
پارک باغ ملی
پارک باغ ملی در مرکز شهر و در انتهای خیابان معروف به باغ ملی، بر فراز تپه‌ای قرار گرفته است که از زیباترین پارک‌های شهر محسوب می‌شود. این باغ‌های ملی در ایران بعد از رنسانس احداث شده‌اند و قدمت آن‌ها عمدتا به دوره صفویه می‌رسد. باغ‌های ملی با باغ‌های ایرانی تفاوت دارند. باغ ملی تربت حیدریه تا ۷۰ سال پیش یک گورستان بوده و به تدریج به باغ ملی تغییر کاربری داده است. برخی از درختان این باغ که بیش از ۹۰ سال سن داشته‌‌اند و خشکیده شده بودند؛ توسط هنرمندان بدنه آن‌ها تراشیده شده و نمادهای مفهومی از آن‌ها ساخته شده است.
قله ملکوه
قله ملکوه که هرسال کوهنوردان بسیاری را به خود جذب می‌کند، سومین قله مرتفع استان محسوب می‌شود. این قله با طبیعتی بسیار زیبا، آب و هوایی تقریبا سرد و دریاچه‌ای زیبا به نام گل خاتون به یکی از مناطق جذاب گردشگری در منطقه تبدیل شده است.
موزه حیات وحش
موزه حیات وحش تربت حیدریه در نزدیکی پارک ملت تربت حیدریه واقع شده که گونه‌های متنوعی از گیاهان و حیوانات در آن در معرض تماشای عموم قرار گرفته است.
موزه مردم‌شناسی
موزه مردم‌شناسی تربت حیدریه به معرفی آداب و رسوم، فرهنگ و صنایع دستی مردم این منطقه می‌پردازد. این موزه در کاروانسرای طبسی قرار دارد.
کاروانسرای طبسی
کاروانسرای طبسی در نزدیکی مجموعه تاریخی قطب‌الدین حیدر قرار دارد. این کاروانسرا توسط حاج محمد ابراهیم طبسی از تاجران مشهور عصر قاجار در ملک شخصی‌اش احداث شده است. این کاروانسرا از بناهای دو ایوانی به‌شمار می‌رود که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است. وجود این کاروانسرا در کنار مزار و مسجد گویای آن است است که رشد شهر، ریشه در همین مجموعه دارد و نقطه مرکزی رفت و آمد و ورود و خروج به شهر محسوب می‌شده است.
رباط لاری
رباط لاری در محله معروف به میدان رباط قرار دارد. این رباط توسط حاج محمدرضا لاری از تاجران معتبر شهر بنا شده است. این رباط ۲۴ غرفه تابستانی دارد که مشرف به حیاط هستند. در پشت هر غرفه نیز اتاقی برای استفاده در زمستان و اصطبل‌های اختصاصی وجود دارد. این رباط با قدمت حدود ۱۱۰ سال همچنان پابرجا است.
کاروانسرا و پل کسکک
رباط و پل کسکک در شمال تربت حیدریه در نزدیکی روستایی با همین نام واقع شده است. کاروانسرا یادگاری از عصر صفویه است که سردر ورودی دارد که بر طرفین آن ایوانچه‌ها و طاق نماهایی ایجاد شده است. اتاق‌های اقامت کاروانیان نیز در پیرامون مهمانسرای آن ساخته شده که فضای ورودی آن‌ها دارای سردر و فضای داخل آن نیز شامل تاقچه و بخاری دیواری است. پل کسکک نیز مربوط به اواخر دوران قاجاریه است. این پل و کاروانسرا هر دو توسط امین‌التجار یکی از تاجرهای معروف شهر بنا شده‌اند. پل کسکک در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مجموعه تاریخی قطب‌الدین حیدر
مجموعه تاریخی قطب‌الدین حیدر، مدفن قطب‌الدین حیدر فرزند تیمور و از نوادگان سلطان شاه سالوری از شاهزادگان ازبک و از تبار خاقان ترک است. قدمت این بنای تاریخی به دوران صفویه می‌رسد و شامل یک آرامگاه و ایوانی از مسجد جامع قدیم است که در مرکز شهر تربت حیدریه قرار دارد. بنای مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن که نام بانی را نیز شامل می‌شود بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده است. آرامگاه نیز در میان محوطه در زیر گند قرار دارد. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده است.
حمام حاجی رییس
حمام حاجی رییس از بناهای تاریخی و باارزش تربت حیدریه به‌شمار می‌رود که توسط حاج سید محمد رئیس التجار در سال ۱۲۷۲ هجری شمسی در عصر قاجار احداث شده است. این حمام شامل پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آب سرد و گرم است. هشت ستون سنگی بسیار زیبا در این حمام خودنمایی می‌کند که در میان آن‌ها حوضی سنگی قرار دارد. این حمام در بافت تاریخی و مرکزی شهر واقع شده که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
خانه امینی
خانه امینی محل زندگی امین‌التجار است که قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. این بنا دارای تزیینات آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سال‌های متمادی، پابرجا مانده است.
مسجد کدکن
مسجد کدکن، بنایی مستطیل شکل است که در مرکز آن دو طاق بزرگ گنبدهای چهار ترک را تشکیل داده است. از نماهای زیبای این مسجد می‌توان به محرابی هشت گوشه اشاره کرد که در آن خودنمایی می‌کند.
مزار بوری‌آباد
مزار بوری‌آباد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یادگاری از دوران صفویه محسوب می‌شود. این بنا با پلان مربع، مدفن یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است.
مزار بی‌بی حسینه
مزار بی‌بی حسینه بر فراز تپه‌ای در داخل شهر تربت حیدریه و در محله‌ای به نام حسنی قرار دارد که در میان اهالی شهر به بی‌بی حسینه شهرت دارد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
بهاره غنچه
