با اولین نگاهی که به این مجموعه عجیب گورستان و طبیعت بکر و کوهستان سرسبز می اندازیم، حس متفاوتی را درک می کنیم که قابل وصف نیست…
حسی شبیه به درک آسمان در زمین …
مقبره خالد نبی یکی از پیامبران مبلغ دین مسیحیت، به اضافه گورستانی باستانی با تندیس های سنگی عجیب که از زمینی سبز، سر برافراشته اند …
زیارتگاه خالد نبی به صورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی بوده که در ورودی بقعه دارای طاق هلالی است. پنجره‌ها و در ورودی، فلزی (آهنی) ساده است و بر هیچکدام از آنها کتیبه تزیین شده دیده نمی‌شود.
سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور سبز رنگ و شلجمی شکل است که کمربند و گنبد داخل هم رفته است. در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود ۱/۵ متر دیده می‌شود. این قبر فاقد کتیبه تاریخی می‌باشد.
سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده است. بر روی یکی از طاقچه‌های پنجره تعدادی سنگ‌های کوچک طبیعی از جنس سنگ‌های رودخانه‌ای گذاشته شده است. این سنگ‌ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائران از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده است و نسبت به آنها باورها و اعتقاداتی وجود دارد که در جای خود اشاره می‌شود.
در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت زائران و یک باب مسجد و تعدادی آب انبار ساخته شده است. ترکمن‌ها به این آب انبارها اصطلاحاٌ لاری می گویند. آب لاری ها توسط باران تامین و به وسیله شیروانی‌ها و لوله‌های آب باران داخل منزل هدایت می‌شوند. در حیاط امامزاده خالد نبی با تعداد قبرهای مزار هلایی به شکل سر قوچ مستند روبرو می‌شویم. کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قلعه مسلط هزاره دره شمالی، بقعه چوپان عطا وجود دارد.
این بقعه به صورت بنایی ساده، مسقف با پلان چهار ضلعی است که در هر ضلع آن یک پنجره با طاق هلالی می‌باشد. پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده و گنبد بقعه، فلزی و به صورت نوک تیز شش ضلعی در مرکز سقف ساخته شده که دارای کمربندی است. نمای خارجی بنا ساده و سیمان کاری شده و نمای داخل بقعه نیز ساده، فاقد تزیین و کتیبه است. در داخل بقعه صورت قبری ساده بدون سنگ قبر دیده می‌شود.
مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی در یک منطقه کوهستانی و در فاصله ۹۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد واقع شده است. قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله «قدرت» نیز معروف است، حدود ۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. رشته کوه گوگجه داغ از مشرق به کوه‌های بابا شملک و از شمال، غرب و جنوب به هزار دره اطراف پیوسته است.
راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی کوهستانی بوده، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست. به دلیل دوری راه، فقدان وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان، بهترین زمان گردشگری این منطقه ماه‌های فروردین و اردیبهشت است.
در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی، بقعه‌های عالم بابا، چوپان عطا و دره‌ای به نام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند.
بقعه عالم بابا از حیث شکل و پلان همانند بقعه چوپان عطا ساخته شده است. این بقعه به صورت بنای ساده چهار ضلعی که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد، پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل و در ورودی با طاق هلالی شده است. سقف و گنبد این بقعه نیز مشابه گنبد بقعه چوپان عطا است. ساخت مرقد عالم بابا و چوپان عطا از سنگ‌های لونه محلی است. در برابر در ورودی بقعه درخت کوچک نذر کرده وجود دارد که زائران برای برآورده شدن حاجات خود به آن دخیل می‌شوند.
طبق روایات رایج بین اهالی، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا، شبان خالد نبی یا یکی از اولیای گمنام یا یکی از همراهان وی بوده است که همگی آنها مورد توجه و احترام ترکمن‌ها هستند.
در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یک رشته تپه ماهورهای خاکی که ارتفاع آنها به مراتب کمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی است، گورستان عظیمی دیده می‌شود که حدود ۶۰۰ سنگ مزار استوانه‌ای تا ارتفاع حداکثر ۲ متر در آن دیده می‌شود.
پراکندگی این سنگ‌ها در دامنه کوه مرکزی و دامنه شرقی کوه است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزارها به صورت منفرد در تپه‌های اطراف که مسلط به هزار دره می‌باشد، قرار گرفته‌اند. این گورستان که بی شک یکی از قدیمی ترین گورستان‌های کشور با سنگ مزارهای بسیار منحصر به فرد و بی نظیر به شمار می‌آید و به تنهایی میدان کار پژوهشی بزرگی برای پژوهشگران تاریخ، باستان شناسی، مردم شناسی، مرمت آثار و اشیاء، زمین شناسی، جغرافی، زیست، جانورشناسی، گیاه شناسی و… است. اما متاسفانه به مرور زمان در حال خرابی و ویرانی است.
این گورستان قدیمی و زیبا، بارها در آتش بی توجهی سوخته است. دو نمونه از آتش سوزی های اخیر در شهریور ۹۶ و خردادم ۹۷ اتفاق افتاد که آتش سوزی اخیر به بخش شرقی گورستان خساراتی وارد کرد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
