آداب و رسوم متفاوت در گوشه و کنار جهان

جهان سرشار از تنوع فرهنگی است و هر ملت، آیین‌ها و آداب خاص خود را برای ابراز احترام، مهر، اندوه یا حتی شجاعت دارد. آنچه در یک کشور امری معمول به‌ حساب می‌آید، ممکن است برای مردمان سرزمینی دیگر عجیب یا حتی غیرقابل درک باشد. درک این تفاوت‌ها، نه‌ تنها نگاه ما را به فرهنگ جهانی عمیق‌تر می‌کند، بلکه کمک می‌کند تا با نگاهی بازتر به تعامل با دیگران بپردازیم. از ایران با فرهنگ تعارف منحصر به‌ فردش گرفته تا قبایل گینه‌ نو که اندوه را با بریدن انگشت نشان می‌دهند، این مقاله سفری است در آداب و رسوم گوناگون است.

 فرهنگ تعارف در ایران

تعارف به نوعی مشخصه ایرانی‌هاست. در فرهنگ ایرانی اگر خودمان را خیلی رک و مستقیم نشان دهیم، بی‌ادبی محسوب می‌شود.

واژگان محبت انگیز برای ایرانی‌ها خیلی مهم است. شاید به خاطر این باشد که روحیه شاعرانه در خون تمام ما ایرانی‌ها دمیده شده است. مهمترین متفکران ایرانی که بیشترشان به دوران کهن برمی‌گردند، شاعر بوده‌اند. به همین خاطر است که گفتاری سرشار از مهربانی و تحسین هنوز در ما جاری است.

این فرهنگ برای خودمان حسابی جا افتاده و رعایت نکردن آن عجیب است. اما برای درک بهتر آن بهتر است از نگاه یک خارجی به ماجرا نگاه کنیم، بخشی از یادداشت یک توریست را می خوانیم:

تا قبل از اینکه به ایران بیایم، اصلاً واژه «تعارف کردن» هم به گوشم نخورده بود! این کلمه فارسی که اتفاقاً ریشه عربی هم دارد، به یکی از پیچیده‌ترین «هنرهای آداب معاشرت» ایرانی اشاره دارد: یعنی اینکه معنای واقعی عبارات را باید در چیزی ورای واژگان آن جُست.

به عبارت بهتر، تعارف کردن یعنی رقص زیرکانه واژگانِ ارتباطی که در آن شرکت کنندگانِ بحث، مدام عباراتی را رد و بدل می‌کنند اما منظور اصلی را آنطور که باید نمی‌رسانند.

از خرید گرفته تا معامله کردن؛ ردپای فرهنگ تعارف کردن ایرانی‌ها در تمام ارتباطات اجتماعی آن‌ها مشاهده می‌شود.

در دنیای تعارف کردن، ادب از جایگاه والایی برخوردار است. مردم توسط “تعارف” آن چیزهایی که مورد پذیرششان است را رد می‌کنند؛ چیزی را می‌گویند که منظورشان نیست؛ چیزی را بیان می‌کنند که حسش نمی‌کنند؛ دعوت می‌کنند بی آنکه نیت‌شان واقعاً دعوت کردن باشد و حتی به جای انتقال اخبار بد، امید واهی را به دیگری تزریق می‌کنند. اشخاص از این طریق بدون توجه به واقعیت موضوع، چیزی را بیان می‌کنند که صرفاً “آرزو داشتند آنطور باشد.”

در تهران سوار تاکسی شدم؛ پس از مجادله طولانی و طاقت فرسا بر سر کرایه، هنگام پیاده شدن ۲۵ هزار تومان به راننده پول دادم اما او کرایه را قبول نمی‌کرد. راننده با لبخندی بر لب می‌گفت: «قابل نداره!» در واقع داشت به من می‌فهماند که قصد گرفتن کرایه را ندارد.

از او به فارسی تشکر کردم و با لبخندی که تا بناگوشم کشیده شده بودم، از تاکسی پیاده شدم. با خودم گفتم: «خب، همه چیز خوب است!»

دوستم رضا بعداً گفت که «داشته تعارف می‌کرده. راننده اتفاقاً انتظار داشته کرایه بدهی و باید بیشتر اصرار می‌کردی. راننده داشته به تو احترام می‌گذاشته. در فرهنگ تعارف، یک قانون نانوشته‌ای وجود دارد که باید دو سه بار تعارف برای همدیگر تکه پاره کنید! وقتی که رسم تعارف کردن کاملاً انجام شد، آن وقت می‌توانی نظرت را بی هیچ ابایی بیان کنی. اول باید شرط ادب لحاظ شود، ولی دست آخر باید پول را بدهی.

پاگمامانو در فیلیپین و برخی کشورهای آسیای شرقی

در این رسم که نوعی احترام به بزرگترهاست، دست آن‌ها به نشانه احترام گرفته می‌شود و به گرمی در حالی که تعظیم می‌کنید به پیشانی فشرده می‌شود. این رسم از چینی‌ها که در واقع بیشتر برای تجارت به فیلیپین می‌آمدند، به آن‌ها آموزش داده شده بود. در میهمانی‌های خانوادگی مردم فیلیپین، اغلب از کودکان خواسته می‌شود و به آنها آموزش داده می‌شود تا به وسیله انجام این کار به افراد مسن‌تر فامیل احترام بگذارند و از آن‌ها طلب دعای خیر کنند.

 قطع کردن انگشتان در گینه نو

قبیله «دانی»، ساکنان بومی زمین‌های حاصل‌خیز غرب گینه‌ نو هستند. اعضای این قبیله برای نشان دادن اندوه خود در مراسم تدفین، انگشت‌های خود را قطع می‌کنند و سپس صورت خود را به خاک و خاکستر آغشته می‌کنند.

آنها انگشتان خود را برای نشان دادن عشق و علاقه به کسی که دوستش داشتند قطع می‌کنند و نزدیکان اصلی فرد فوت شده دست قطع شده خود را همراه با جنازه خاک می‌کنند. این عضو قطع شده نمادی از بدن و روح بازماندگان است که همواره در کنار متوفی خواهد ماند و با او زندگی می کند.

تعداد انگشتان قطع شده یک فرد نشان دهنده این است که وی چند نفر را دوست داشته است و در برخی مواقع فرد برای مراسم تدفین همسرش انگشتی برای قطع کردن و اجرای مراسم ندارد!

 اثبات شجاعت در برزیل

در کشورهای مختلف مردان جوان برای اینکه میزان شجاعت خود را به دیگر دوستانشان به اثبات برسانند، آداب و رسوم متفاوتی را اجرا می‌کنند. در برزیل جوانان برای اثبات شجاعت، دستان خود را در کیسه‌ای پر از مورچه‌های قرمز خشمگین قرار می‌دهند تا به همه ثابت کنند تحمل درد را دارند. نیش این مورچه‌ها واقعاً دردناک است.

بایانیهان در فیلیپین

این رسم تا حدودی شبیه به رسم کوچ کردن عشایر ایران خودمان است، با این تفاوت که در فیلیپین، مردم به معنای واقعی، خانه‌های خود را جابجا می‌کنند و همسایه‌ها و افراد فامیل کمک می‌کنند تا این کار راحت‌تر انجام شود، شاید جالب باشد بدانید این کار، گاهی برای فرار از سیل یا دیگر بلایای طبیعی انجام می‌شود، اما گاهی هم به خاطر از دست ندادن یک همسایه خوب یا فامیل نزدیک است که از آنجا کوچ می‌کنند، ناگفته نماند که در قدیم این کار، بهتر و بیشتر انجام می‌شد، چون در آن زمان خانه‌ها از نی و بامبو ساخته می‌شد و بسیار سبک‌تر بود.

سخن آخر

آداب و رسوم فرهنگی همچون آینه‌ای از روح، تاریخ و باورهای ملت‌هاست. شناخت این آیین‌ها باعث می‌شود از نگاه قضاوت‌گر به سمت درک عمیق‌تری از فرهنگ‌های جهانی حرکت کنیم. چه تعارف‌های پیچیده ایرانی باشد، چه پاگمامانو فیلیپینی یا مورچه‌های شجاعت در آمازون، همه این رسوم حامل پیام‌هایی از احترام، عشق، قدرت یا همبستگی‌اند. هر کدام از این فرهنگ‌ها، بخشی از پازل باشکوه تمدن انسانی‌اند که ارزش تأمل و ستایش دارند.

 نویسنده: آناهیتا جعفری