در دل طبیعت جنوب ایران و در نزدیکی یکی از تاریخی‌ترین شهرهای کشور، دریاچه‌ای قرار دارد که رنگ صورتی منحصر به فردش آن را به یکی از خاص‌ترین پدیده‌های طبیعی کشور تبدیل کرده است. تالاب مهارلو که به‌نام دریاچه مهارلو نیز شناخته می‌شود، در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و در کنار روستای مهارلو واقع شده است. این دریاچه فصلی، جلوه‌ای بی‌نظیر از رنگ، حیات و طبیعت را به نمایش می‌گذارد و مقصدی محبوب برای علاقه‌مندان به طبیعت گردی و عکاسی به شمار می‌آید.
چرا دریاچه مهارلو صورتی است؟
رنگ خاص و جذاب این دریاچه، حاصل حضور نوعی جلبک شورپسند به نام دونالیلا سالینا است که در آب‌های شور رشد می‌کند. این جلبک در مواجهه با نور خورشید، رنگ‌دانه‌ای به نام بتاکاروتن تولید می‌کند که رنگ آب را به‌سوی صورتی و قرمز تغییر می‌دهد. دونالیلا سالینا نه‌تنها خطری برای انسان ندارد، بلکه نقشی مهم در چرخه غذایی دریاچه نیز ایفا می‌کند؛ چرا که غذای اصلی میگوی آرتمیا، موجودی بسیار کوچک اما حیاتی در این اکوسیستم، همین جلبک است.
چرا به آن مهارلو می‌گویند؟
دریاچه مهارلو، در طول تاریخ با نام‌های متفاوتی شناخته شده که ریشه در گویش محلی و متون کهن جغرافیایی دارد. اهالی منطقه این پهنه آبی را با واژه‌هایی چون «مهلو»، «ماهلویه» یا «مهلویه» می‌شناسند؛ نام‌هایی که شاید در نگاه اول متفاوت به‌نظر برسند، اما همگی به یک ناحیه جغرافیایی خاص در نزدیکی شیراز اشاره دارند. در گذشته‌های دور، مردم محلی گاهی از این دریاچه با عنوان «جنکال» یا «دریاچه نمک» نیز یاد می‌کردند؛ اسامی‌ای که به پوشش وسیع نمک در سطح دریاچه اشاره داشتند.
نام «مهارلو» که امروزه رایج است، برگرفته از روستای مهارلو در مجاورت دریاچه است. این نام با گذر زمان، در اسناد و نقشه‌ها نیز تثبیت شده و جایگزین عنوان‌های پیشین گشته است.
در منابع تاریخی و جغرافیایی نیز این دریاچه با نام‌های گوناگونی ثبت شده است. اصطخری، جغرافی‌دان قرن چهارم هجری، آن را «جنکان» نامیده است. ابوالفدا، جغرافی‌دان سوری، و ابن‌بطوطه، جهانگرد بزرگ مغربی، در آثار خود از نام «جمکان» استفاده کرده‌اند. همچنین در کتاب‌هایی همچون «فارس‌نامه» اثر ابن‌بلخی و «نزهت‌القلوب» نوشته حمدالله مستوفی، از این دریاچه با عنوان «ماهلویه» یاد شده است.
تنوع این اسامی گویای قدمت تاریخی، جایگاه جغرافیایی و نقش مهم این دریاچه در زندگی مردمان منطقه در ادوار مختلف است.
موقعیت جغرافیایی و مسیر دسترسی
دریاچه مهارلو در ۴۰ کیلومتری جاده شیراز به فسا و حدود ۹۳۰ کیلومتری جنوب تهران قرار دارد. برای رسیدن به این تالاب، کافی است مسیر شیراز تا فسا را در پیش بگیرید و پس از طی حدود ۶۰ کیلومتر، به روستای مهارلو برسید. از آنجا جاده‌ای خاکی به سوی دریاچه امتداد دارد که گرچه برخی بخش‌های آن ناهموار است، اما منظره‌ای بی‌نظیر در انتظار شماست.
این دریاچه در ارتفاع ۱۵۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد و با مساحت حدود ۲۵ هزار هکتار، از بزرگ‌ترین دریاچه‌های فصلی ایران به شمار می‌آید. بیشترین طول آن حدود ۳۱ کیلومتر و بیشترین عرض آن ۱۱ کیلومتر است. عمق متوسط دریاچه ۵۰ سانتی‌متر بوده و در زمان پرآبی به حدود سه متر نیز می‌رسد.
منابع آب و ویژگی‌های زیست‌محیطی
منابع اصلی تغذیه دریاچه مهارلو شامل بارش‌های جوی، رودخانه‌های فصلی همچون رودخانه خشک شیراز، چناراه و سلطان‌آباد، و همچنین چندین چشمه در حوزه آبریز منطقه هستند. این رودخانه‌ها سیلاب‌های غرب شیراز را به مهارلو می‌رسانند.
آب دریاچه مهارلو از نوع کلرید سدیم-منیزیم و سولفات سدیم است و در فصل‌های خشک سال، به یکی از کانسارهای مهم نمک کشور تبدیل می‌شود. همین ترکیب شیمیایی، در کنار جلبک‌ها، نقش اساسی در رنگ و بوی خاص دریاچه دارد.
حیات وحش و گونه‌های جانوری
تالاب مهارلو بخشی از منطقه شکار ممنوع محسوب می‌شود و به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش شناخته می‌شود. سالانه شمار زیادی از پرندگان مهاجر به این منطقه سفر می‌کنند؛ از جمله فلامینگوها که به‌دلیل وجود آرتمیا، به‌خوبی در این محیط شور دوام می‌آورند. از دیگر پرندگان این منطقه می‌توان به آنقوت، اردک سرسبز، کاکایی، حواصیل، گیلانشاه بزرگ، آبچلیک، سلیم و مرغابی اشاره کرد. پستاندارانی نظیر شغال، روباه، کفتار و گربه وحشی نیز در حاشیه دریاچه مشاهده می‌شوند.
ارزش اقتصادی و زیست محیطی
دریاچه مهارلو نه تنها زیبایی طبیعی دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز دارای اهمیت فراوانی است. این تالاب یکی از منابع اصلی نمک خوراکی و صنعتی در استان فارس است. همچنین وجود جلبک دونالیلا سالینا و آرتمیا در آب آن، به صنعت داروسازی، تولید لوازم آرایشی، و پرورش آبزیان کمک کرده و نقش مهمی در صادرات غیرنفتی کشور ایفا می‌کند.
چالش‌های زیست‌محیطی دریاچه مهارلو
دریاچه مهارلو، که زمانی نگین طبیعی جنوب شرقی شیراز بود، امروز با بحران‌های جدی زیست محیطی دست و پنجه نرم می‌کند. از یک‌سو، این پهنه آبی در تلطیف آب و هوای منطقه نقش بسزایی دارد؛ به طوری‌که در زمستان از شدت سرما می‌کاهد و در تابستان، با ایجاد رطوبت نسبی، گرمای هوا را تعدیل می‌کند.
با این حال، در دهه‌های اخیر، کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی در پی، این دریاچه را در معرض خشکی کامل قرار داده و آن را به یکی از منابع تولید گرد و غبار و آلودگی هوا تبدیل کرده است.
خشک شدن بخش عمده‌ای از بستر دریاچه، زمینه ساز بروز ریزگردهای نمکی شده که نه تنها سلامت انسان‌ها، بلکه حیات گیاهی و کشاورزی منطقه را نیز تهدید می‌کند. وزش باد بر سطح خشک شده مهارلو، سبب جابه‌جایی ذرات نمک شده و با نفوذ آن‌ها به خاک‌های اطراف، زمین‌های کشاورزی را در معرض شوری و فرسایش قرار داده است.
افزون بر این، ورود آلاینده‌هایی نظیر فاضلاب‌های شهری و صنعتی، به ویژه از طریق رودخانه‌های منتهی به دریاچه، موجب افزایش غلظت فلزات سنگینی مانند سرب در آب مهارلو شده است. این آلودگی‌ها، به‌ویژه در فصول گرم سال که تبخیر سطحی آب شدت می‌گیرد، بیش از پیش در محیط باقی مانده و از حد مجاز فراتر می‌روند.
عامل مهم دیگر در وضعیت بحرانی مهارلو، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز است. این اقدامات، تعادل اکولوژیکی منطقه را برهم زده و باعث کاهش تنوع زیستی و کاهش جمعیت پرندگان مهاجر – به‌ویژه گونه‌هایی مانند فلامینگو – شده است.
اکنون دریاچه مهارلو، به جای آن‌که تنها منبعی برای استخراج نمک یا جلبک‌های مفید باشد، به یکی از دغدغه‌های اصلی دوست داران محیط زیست تبدیل شده است؛ پهنه‌ای ارزشمند که اگر بی‌توجهی به آن ادامه یابد، آینده‌ای تاریک در انتظار آن خواهد بود.
راهنمای سفر به مهارلو
اگر تصمیم دارید به تماشای دریاچه مهارلو بروید، بهترین زمان بازدید از پاییز تا اواسط بهار است؛ چرا که در این بازه زمانی، دریاچه پرآب‌تر و آب و هوای منطقه مطبوع‌تر خواهد بود. در ادامه چند نکته مهم برای سفر به این منطقه:
وضعیت آب و هوا و جاده‌ها را پیش از سفر بررسی کنید.
از ریختن زباله در طبیعت پرهیز کنید و به زیستگاه حیات‌وحش احترام بگذارید.
برای پیاده روی در حاشیه دریاچه، کفش مناسب همراه داشته باشید.
کرم ضدآفتاب، کلاه و عینک آفتابی فراموش نشود.
از شنا کردن در دریاچه خودداری کنید.
به دلیل نبود امکانات رفاهی در نزدیکی برخی نقاط، آب و خوراکی کافی به‌همراه داشته باشید.
هنگام رانندگی در مسیرهای خاکی اطراف دریاچه، با احتیاط عمل کنید.
