روستای یاسه چاه: جواهر تاریخی بدون کوچه در مسیر زایندهرود
روستای یاسه چاه، معروف به یاسه چای، یکی از نادرترین روستاهای تاریخی ایران است که در شهرستان سامان استان چهارمحال و بختیاری واقع شده و به عنوان “روستای بدون کوچه ایران” شناخته میشود. این روستا با بیش از ۴۰۰ سال قدمت، در حاشیه رودخانه زاینده رود و دامنههای کوهستانی شمال سامان قرار دارد و جمعیتی حدود ۸۰۰ نفر را در خود جای داده که عمدتاً ترک زبان قشقایی و شیعه مذهب هستند. نام “یاسه چاه” از واژه ترکی “یاسو چای” گرفته شده که به معنای “رودخانه پهن” است و اشاره به گستردگی زاینده رود در این نقطه دارد.
تاریخچه و وجه تسمیه روستای یاسه چاه
روستای یاسه چاه ریشه در دوران صفویه دارد و بافت قدیمی آن با مصالح خشت، گل، چوب، کاهگل و سنگ ساخته شده که نشاندهنده معماری سنتی ایرانی است. اهالی در گذشته برای مقابله با ناامنیها و حملات اقوام بیگانه، کوچهها را به دالانهای سرپوشیده و تونل مانند تبدیل کردند؛ این ساختار دفاعی پس از قرنها همچنان استوار مانده و گردشگران را مجذوب خود میکند.
دو دروازه اصلی در ورودی روستا، نقش کلیدی در حفاظت از ساکنان ایفا میکردند و مسیرهای ارتباطی از طریق چهار دالان اصلی (به طول ۴۰۰ متر) و پنج دالان فرعی برقرار میشود که همه درها مستقیماً به آنها باز میشوند.
بافت تاریخی روستای یاسه چای به مساحت ۳.۴ هکتار، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و سالانه با حمایت سازمان میراث فرهنگی مرمت میشود. این روستا دو بخش دارد: بافت قدیمی پلکانی بر دامنه کوه و بافت جدید با مصالح مدرن مانند آجر، گچ و سیمان که هر دو با دید به زایندهرود ساخته شدهاند.
کمبود زمین در اقلیم سرد کوهستانی، خانهها را متراکم و پلکانی کرده به طوری که برخی حیاطها از پشتبام همسایهها تأمین میشود.
معماری منحصربهفرد روستای یاسه چای
آنچه روستای یاسه چاه را متمایز میکند، نبود کوچههای باز و وجود دالانهای تاریک با طاقهای ضربی و چشمهای است که مانند رگهای حیاتی روستا عمل میکنند. این دالانها از شمال به جنوب امتداد دارند و خانههای خشتی را به هم متصل میکنند، ایجادکننده فضایی امن و خنک در تابستانهای گرم و زمستانهای سرد.
معماری پلکانی نه تنها به صرفهجویی در فضا کمک کرده، بلکه منظرهای هنری از لایهلایه خانهها با بامهای مسطح ایجاد کرده که گردشگران را به کاوش دعوت میکند.
در روستای یاسه چاه، هر خانه بخشی از یک کل یکپارچه است؛ دیوارهای ضخیم خشتی عایق حرارتی طبیعی فراهم میکنند و پنجرههای کوچک نور ملایمی به دالانها میتابانند. این سبک ساخت، الهامگرفته از نیازهای جغرافیایی و امنیتی، امروزه به عنوان الگویی برای گردشگری پایدار مورد توجه قرار گرفته است.
جاذبههای طبیعی اطراف روستای یاسه چاه
روستای یاسه چای در کمربند سبز ۵۰ کیلومتری زایندهرود قرار دارد و از پل تاریخی زمانخان تا سد زایندهرود، مسیری سرسبز با باغهای انبوه گردو، بادام، هلو، انگور، آلوچه، زردآلو، گیلاس و سیب را طی میکند.
چشماندازهای چهارفصل این منطقه، از بهار پرگل تا پاییز رنگارنگ، همراه با بیشهزارها و گیاهان خودرو، تجربهای بکر ارائه میدهد. تنوع جانوری شامل شغال، گرگ، روباه، خرگوش و کبک، طبیعت را زندهتر کرده و فرصتهایی برای طبیعتگردی و عکاسی فراهم میآورد.
این موقعیت استراتژیک، روستای یاسه چاه را به گذرگاهی برای عشایر و مسافران قدیم تبدیل کرده بود؛ امروزه جاده آسفالته کنار رودخانه، دسترسی را آسان کرده و هزاران گردشگر سالانه را جذب میکند. سوغاتیهای محلی مانند خشکبار و میوههای تازه و خشک، طعمی اصیل از این بهشت طبیعی به یادگار میگذارند.
گردشگری و اقتصاد روستای یاسه چاه
روستای یاسه چای به عنوان روستای هدف گردشگری، اقامتگاههای بومگردی متعددی دارد که با معماری سنتی، تجربه زندگی محلی را عرضه میکنند. تورهای پیادهروی در دالانها، رفتینگ در زایندهرود و بازدید از باغها، فعالیتهای محبوب هستند. شهرستان سامان با جمعیت بیش از ۳۴ هزار نفر و فاصله ۲۲ کیلومتری از شهرکرد، پایگاه مناسبی برای اکوتوریسم فراهم کرده و روستای یاسه چاه نقش محوری در رونق اقتصادی منطقه ایفا میکند.
بهترین زمان بازدید از روستای یاسه چای
بهترین زمان بازدید از روستای یاسه چاه بهار و تابستان است، اما زمستانهای برفی نیز جذابیت خاص خود را دارد. با حفظ بافت تاریخی، روستای یاسه چاه نمادی از همزیستی انسان و طبیعت در ایران باستان است و آیندهای روشن در گردشگری پایدار پیش رو دارد.
