در میان نام‌های جاودانه ادب فارسی، نام کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی درخشش ویژه‌ای دارد؛ شاعری از قرن هفتم هجری، فرزند جمال‌الدین عبدالرزاق، که در اوج آشوب‌های تاریخی و مذهبی روزگار خود، شعر را به پناه اندیشه بدل کرد. او از خاندان دانش‌دوست و اهل فضل برخاست و از کودکی در فضایی پرورش یافت که شعر، اندیشه اصلی زندگی بود.
با این همه، در زادگاهش اصفهان، کمتر چهره‌ای تا این اندازه میان شهرت ادبی و گمنامی محلی فاصله دارد. امروز دو خیابان در این شهر نام او را بر خود دارند، اما مقبره‌اش در محل جوباره اصفهان، در سکوت و سادگی فراموش شده است.
کمال‌الدین اسماعیل،چهره مغفول شعر در اصفهان
کمال‌الدین اسماعیل که به «خلاق‌المعانی» شهرت دارد، از شاعران مطرح سبک عراقی در شعر فارسی به شمار می‌رود؛ سبکی دل‌انگیز و تازه که بعدها به دست سعدی و حافظ به اوج رسید.
شعر او آمیزه‌ای از اندیشه، لطافت و زبان آفرینی است و بسیاری از غزلیاتش الهام بخش شاعران پس از خود بوده است. او شاعری بود که با ظرافت معنایی، واژه‌ها را می‌تراشید و از تجربه تلخ زمانه، فلسفه‌ای شاعرانه می‌ساخت.
آرامگاه فراموش شده در شهر شعر و هنر
اصفهان با همه شکوه معماری و تمدنش، برای شاعری چون کمال اسماعیل، مقبره‌ای درخور برپا نکرده است. آرامگاه او بنایی کوچک و بی‌پیرایه در پارک کمال و محله‌ی جوباره اصفهان است؛ نه تزئینات چشم‌نواز دارد و نه شور حضور علاقه مندان ادب فارسی را به خود می‌بیند.
این آرامگاه در کنار کنیسه تاریخی ملایعقوب قرار دارد و جلوه‌ای از پیوند ادیان و فرهنگ‌ها در بافت کهن شهر را به نمایش می‌گذارد. فضای اطراف، با درختان کهنسال و کوچه‌های باریک، حال و هوایی آرام دارد که برای دوستداران شعر و تاریخ، تجربه‌ای شاعرانه می‌آفریند.
اگر روزی بنایی همچون سعدیه و حافظیه برای او ساخته شود، بی‌تردید می‌تواند یکی از جاذبه‌های فرهنگی برجسته اصفهان و ایران باشد؛ جایی برای پاسداشت شاعری که صدایش در شعر فارسی هنوز شنیده می‌شود.
دیوان کمال اسماعیل؛ تصحیحی تازه از خلاق‌المعانی
نشر سخن تصحیح تازه‌ای از غزلیات و رباعیات خلاق‌المعانی کمال اسماعیل به چاپ رسانده است. مصحح، محمدرضا ضیاء، با دقت بسیار نسخه‌های متعدد دیوان را بررسی و مقابله کرده و از چند نسخه نو یافته کهن بهره گرفته است.
همچنین با استفاده از جنگ‌ها، تذکره‌ها و منابع معتبر، ویرایشی انتقادی از آثار این شاعر سترگ فراهم آمده است. انتشار این تصحیح تازه می‌تواند بار دیگر نام کمال‌الدین اسماعیل را به میان اهل ادب و پژوهش بازگرداند و در معرفی او به نسل جدید، نقشی مؤثر ایفا کند.
