برج علی آباد کشمر بر فراز قله کهن کوشک در بردسکن
برج علی آباد کشمر، یکی از آثار برجسته تاریخی خراسان رضوی، بر فراز بقایای قلعه کهن کوشک در شمال شرقی شهرستان بردسکن قرار گرفته است. این برج در دل روستای کشمر و در فاصله ۱۲ کیلومتری از بردسکن و ۵ کیلومتری شمال جاده بردسکن به مشهد واقع شده و چشم اندازی دیدنی در میان دشتهای اطراف دارد.
پیشینه تاریخی برج علیآباد کشمر
بررسیهای باستان شناسی نشان میدهد که قدمت برج علی آباد کشمر به دوران کیانیان و اشکانیان بازمیگردد. این برج بر فراز بقایای قلعهای کهن ساخته شده و به نظر میرسد که کاربری اولیه آن آرامگاهی بوده است. به همین دلیل در برخی منابع با نام مقبره کشمر از آن یاد میشود. گرچه هنوز درباره شخصیت مدفون در آن نظری قطعی وجود ندارد، اما فرضیههایی مبنی بر تعلق آن به زرتشت یا طغرل سلجوقی مطرح شده است.
ویژگیهای معماری برج علیآباد کشمر
برج علی آباد کشمر از نظر معماری و زیبایی شناسی یکی از آثار شاخص ایران محسوب میشود. این سازه آجری ۱۸ متر ارتفاع دارد و محیط خارجی آن ۴۲ متر و محیط داخلیاش ۲۱ متر است.
ساختار بیرونی برج علی آباد
ورودی برج در بخش جنوبی بنا قرار گرفته و درون طاق نمایی با قاب مستطیلی بزرگ تعبیه شده است. در دو سوی این ورودی، نیمستونهای آجری دیده میشود و تزئینات آجری لوزیشکل فضای میان قابها را آراسته است. بر سطح خارجی برج، نقشهای هندسی از آجر و کاشیهای فیروزهای جلوهای چشمگیر ایجاد کردهاند.
نمای بیرونی برج علی آباد کشمر دو پوششه است. پوشش نخست گنبدیشکل و داخلی و پوشش دوم مخروطی و بیرونی است. میان این دو پوشش ارتباطی وجود دارد که از طریق راهروی مارپیچ با حدود ۵۰ پله قابل دسترسی است. این مسیر به بخش فوقانی برج میرسد. در سقف برج دو روزنه برای تهویه و ورود نور در نظر گرفته شده است.
ساختار درونی برج علی آباد کشمر
در بخش داخلی، برج دارای سه طبقه است. پایه بنا دوازده ضلعی بوده و بخش بالایی از ۴۸ ترک نیم ستونی تشکیل شده است. میان هر ترک، قابهای لوزی طراحی شده که با طرحهای هندسی آجری و کاشی کاری فیروزهای تزئین شدهاند. ارتفاع گنبد داخلی تا کف بنا به ۳۱ متر میرسد.
سبک معماری و تاریخ ساخت برج
معماری برج علیآباد کشمر از نظر سبک و ساختار به معماری برج رادکان شباهت فراوان دارد. این شباهت باعث شده برخی محققان ساخت آن را مربوط به اواخر قرن هفتم هجری و اوایل دوره سلجوقیان بدانند. با وجود اینکه کتیبهای بر بنا وجود ندارد، اما آثار و شواهد نشان میدهد که در گذشته کتیبهای در بالای درب ورودی نصب شده بود.
نقش علمی و نمادین برج علی آباد کشمر
پژوهشگران با بررسی موقعیت بنا و جهت قرارگیری طاقچهها به این نتیجه رسیدهاند که از برج علیآباد کشمر برای تعیین لحظه تحویل سال شمسی استفاده میشده است. نور خورشید در لحظه خاص از میان روزنههای برج به نقطهای مشخص تابیده و آغاز سال نو را نشان میداده است.
به جز کارکرد علمی، این برج در مسیر باستانی نیشابور به مرکز ایران قرار داشته و محل توقف و استراحت کاروانها و مسافران نیز بوده است.
جایگاه امروزی برج علی آباد کشمر
برج علیآباد کشمر امروزه به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری و تاریخی منطقه بردسکن شناخته میشود. گردشگران بسیاری با هدف بازدید از معماری اصیل ایرانی و کاوش در تاریخ باستانی این منطقه به روستای کشمر سفر میکنند. زیبایی بصری بنا، کاشیکاریهای فیروزهای، و ساختار مهندسی آن، این اثر را در میان برجهای آجری ایران، اثری منحصر به فرد کرده است.
