مسجد کبود تبریز، که با نام‌های «مسجد جهانشاه» و «گوی‌مسجد» نیز شناخته می‌شود، یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های تاریخی و دیدنی استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز است. این مسجد با قدمتی بیش از ۶۰۰ سال، شاهکاری از هنر معماری و کاشی‌کاری اسلامی محسوب می‌شود که با رنگ لاجوردی و کاشی‌های فیروزه‌ای خود، لقب «نگین فیروزه‌ای جهان اسلام» را به خود اختصاص داده است.
در این مقاله با تاریخچه، معماری، تزیینات و موقعیت مکانی مسجد کبود تبریز آشنا می‌شوید. اگر علاقه‌مند به گردشگری تاریخی و هنر اسلامی هستید، بازدید از این مسجد را در برنامه سفر به تبریز فراموش نکنید.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
مسجد کبود در قرن نهم هجری قمری، به دستور سلطان جهانشاه، پادشاه قدرتمند سلسله قراقویونلوها ساخته شد. ساخت این بنا در سال ۸۷۰ هجری قمری به پایان رسید. در کتیبه ورودی مسجد نیز این تاریخ به چشم می‌خورد که مربوط به پایان کاشی‌کاری‌ها است. نقش همسر یا دختر سلطان، جان‌بی‌گم خاتون، در احداث مسجد پررنگ بوده است.
این مسجد بخشی از مجموعه‌ای بزرگ‌تر به نام عمارت مظفریه بود که شامل صحن، کتابخانه، خانقاه و آرامگاه‌های خانوادگی می‌شد. در انتهای شبستان مسجد، مقبره‌ای برای سلطان جهانشاه و بستگانش ساخته شده بود که امروز خالی است.
متأسفانه در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بیشتر بخش‌های مسجد آسیب دیدند و تنها سردر و پایه‌هایی از بنا باقی ماند. مرمت مسجد از سال ۱۳۱۸ هجری شمسی آغاز شد و تا دهه ۱۳۵۰ ادامه یافت. معمار ایرانی، رضا معماران، هدایت پروژه بازسازی را بر عهده داشت.
معماری مسجد کبود تبریز
مسجد کبود نمونه‌ای برجسته از معماری اسلامی آذری در ایران است. بنای اصلی با آجر ساخته شده و در بخش‌هایی از سنگ مرمر بهره برده‌اند. معماری مسجد بر اساس اقلیم سرد تبریز طراحی شده است؛ به طوری که استفاده از صحن و شبستان در تمام فصول سال ممکن است.
ساختمان مسجد مربعی‌شکل است و حوضی در وسط صحن قرار دارد. ستون‌ها با فاصله‌هایی ۱۲ متری از هم قرار گرفته‌اند و وظیفه تحمل گنبد اصلی را بر عهده داشته‌اند. گنبد اصلی و گنبد کوچکی در بخش مقبره‌ها ساخته شده بود که امروزه تنها گنبد بازسازی‌شده‌ای از آن باقی مانده است.
سردر ورودی مسجد با کاشی‌های لاجوردی و کتیبه‌های خطی مزین شده و از نظر بسیاری از معماران، شاهکاری از طراحی و ساخت در معماری اسلامی به شمار می‌رود.
تزیینات داخلی مسجد کبود
زیباترین ویژگی مسجد کبود را می‌توان در کاشی‌کاری معرق لاجوردی و فیروزه‌ای آن دانست. این تزیینات، نقوش هندسی و اسلیمی را با ترکیب رنگی چشم‌نواز، به نمایش می‌گذارند. بخش‌هایی از محراب، سقف، دیوارها و ورودی‌ها با نقاشی طلا، خطاطی‌های نستعلیق، نسخ و ثلث تزیین شده‌اند.
خطاطی‌های برجسته مسجد، اثر دست «نعمه‌الله البواب»، خوشنویس نامدار قرن نهم هستند. معمار اصلی مسجد نیز «عزالدین قاپوچی» بوده است.
در حیاط مسجد، صحن وسیعی قرار دارد که در گذشته محل قرارگیری مدرسه، حمام، کتابخانه و خانقاه بوده است. طراحی داخلی مسجد بدون میانسرا و با رواق‌هایی پیوسته انجام شده که از سه طرف به طاق‌نماها می‌رسند. تمام این اجزا جلوه‌ای خاص به مسجد کبود بخشیده‌اند.
موقعیت مسجد کبود تبریز
مسجد کبود در مرکز شهر تبریز، در خیابان امام خمینی، جنب پارک خاقانی و در حدفاصل میدان شهید بهشتی تا میدان ساعت واقع شده است. دسترسی به آن از طریق مسیرهای اصلی شهر بسیار آسان است.
آدرس دقیق: تبریز، خیابان امام خمینی، جنب پارک خاقانی، نرسیده به میدان ساعت
چرا بازدید از مسجد کبود را نباید از دست داد؟
مسجد کبود نه تنها یکی از قدیمی‌ترین بناهای تبریز، بلکه یکی از مهم‌ترین آثار معماری اسلامی در ایران است. کاشی‌کاری‌های منحصر به فرد، تاریخ پر فراز و نشیب، و بازسازی موفق این مسجد، آن را به یکی از جاذبه‌های بی‌رقیب گردشگری تبریز تبدیل کرده‌اند.
اگر به دیدن بناهای تاریخی علاقه مند هستید یا به معماری اسلامی علاقه دارید، مسجد کبود تبریز یکی از بهترین گزینه‌ها برای بازدید در سفر به این شهر تاریخی است.
بخوانید از ارگ علیشاه تبریز:
