موسیقی قلم زنی در بازار اصفهان
اگر به ایران سفرکرده و از اصفهان دیدن می‌کنید، قطعاً هنر باشکوه قلم زنی و صدای کار استادکاران این رشته را در بازار اصفهان شنیده اید.
هنر قلم‌زنی یکی از صنایع‌دستی اصفهان، شیراز و تبریز است که البته در هر شهر دارای سبک مخصوص به خود است. هنر قلم‌زنی ایجاد نقوش فوق العاده بر روی انواع فلزات مانند مس، برنج، نقره و طلا است. همانند سایر صنایع‌دستی ایران، اصفهان مرکز اصلی حکاکی است و اعتقاد بر این است که در دوره سلسله صفوی پیشرفت قابل‌توجهی در این زمینه صورت گرفت.
الگوهای قلم‌زنی معمولاً درختان، انسان‌ها، حیوانات و شکل‌های دقیق مینیاتوری و حروف و شعر است. این کار معمولاً برای صفحات، سینی‌ها، گلدان‌ها و غیره استفاده می‌شود.
طبق شواهد تاریخی، تاریخ حکاکی از زمان کشف انسان از فلزات بوده است. اگر از موزه ملی ایران به نام موزه ایران باستان بازدید کنید، نمونه‌های باستانی به نمایش گذاشته‌شده در آنجا را مشاهده خواهید کرد.
در اکتشافات تاریخی اقلام متعلق به دوران باستان، ساسانیان و سلجوقیان نیز این هنر یافت شده است. برخی از آثار برجسته فلزی در زمان سلسله صفویه در سال ۱۶۰۰ میلادی انجام‌شده است. پیشینه قلم زنی به زمان سکاها یا سیت تا نسبت داده می‌شود که نژاد آریایی داشتند.
پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان شیء و کاربرد فلز، به‌ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. در هزاره اول پیش از میلاد قلم زنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده است و آثار باارزشی از آن دوران برجای‌مانده که ازجمله آن تا جام‌های طلای مارلیک است.
آثار قلم زنی اندکی نیز از دوره مادها که در سده هفتم ق.م در شمال ایران روی کارآمدند به یادگار مانده است.
نحوه قلم زنی
برای ایجاد حکاکی روی یک فلز، ابتدا باید الگوی توسط هنرمند ترسیم شود. امروزه برای قلم‌زنی نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی موردنظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود.
سپس نقش موردنظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.
قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم زده شده به شکل خط هایی تیره و مشخص دیده می‌شود. گاهی حتی ماه تا طول می کشد تا هنرمند تخیل خود را به دنیای واقعی برساند.
برای خلق چنین قطعه باشکوه، هنرمند به مهارت، استعداد و شکیبایی ویژه‌ای نیاز دارد. صنعتگران ابزارها و مصالح بی شماری مانند قلم دستی، چکش و غیره را برای نقوش و حکاکی استفاده می کنند.
در بعضی از موارد حکاکی در هر دو طرف زمینه کار انجام می‌شود، با این وجود قطعات دیگری نیز با حکاکی یک طرفه وجود دارد. در این نوع، پس‌زمینه کار فقط با حکاکی ابزارهای فلزی چکش زده می‌شود.
الهام شهیدان (ترجمه از مجله اینترنتی eavartravel) گروه مترجمین مجله اینترنتی گردشگری سپاهان
