از همدان به عنوان دروازه تاریخ و تمدن ایران زمین یاد می کنند. گردشگری همدان بیش از هر چیز مدیون تاریخ دراز و پر فراز و نشیب آن است. هگمتانه یکی از شهرهای بزرگ و مهم جهان در حدود ۳ هزار سال پیش به شمار می‌رفت. بقایای این شهر پارتی باشکوه، از جذاب‌ترین مقاصد سفر در غرب ایران است.
روستای سنگی ورکانه یکی از روستاهای همدان است که ساختمان ها و معابرش شما را به دل تاریخ پرت می کند.
اولین چیزی که در ورکانه توجه‌تان را جلب می کند، بافت سنگی روستاست. پیاده‌روی در کوچه پس کوچه ها وقتی فرشی از سنگ زیر پای‌تان است، لذت‌بخش خواهد بود.
ضمن اینکه تقریباً تمام خانه‌های این روستا برخلاف بافت خانه‌های روستایی بیشتر مناطق ایران که خشتی است، از سنگ ساخته شده‌اند، انواع سنگ‌هایی که اهالی ورکانه در ساخت روستایشان به کار برده‌اند، علاوه بر آن که روستا را زیباتر کرده، از آن‌ها در برابر سرمای شدید زمستان منطقه حفاظت می‌کند. کوچه‌ها عرض کمی دارند و بعد از بازسازی، چراغ‌های روشنایی، شب‌های ورکانه را زیباتر کرده است.
هسته اولیه این روستا یک قنات است که روستا پیرامون آن شکل گرفته است، این قنات قدمتی طولانی دارد و تاریخ آن را متعلق به عصر صفوی می داند. روستای ورکانه همدان یکی از ۶ روستای گردشگری همدان است که در فهرست آثار ملی به ثبت شده است و یکی از قطب های گردشگری کشور به شمار می رود.
سنگ های لاشه های کوچه های ورکانه از زیر نورهای موضعی به رنگ قهوه ای سوخته در می آیند و به این ترتیب کاملا شبیه بناهای اروپا در دوران رنسانس می شوند. ورکانه با رفتن خورشید زیباتر می شود زیرا تداخل نورهایی که از بالا و پایین، دیوارها و خانه ها را احاطه کرده اند با رفتن خورشید خود را بیشتر به رخ می کشند. این رخداد از نظر گردشگران در بافت سنتی جذابیتی مدرن دارد. اگر قصد سفر به همدان را دارید پیشنهاد ما این است که از این روستای سنگی زیبا دیدن کنید.
روستای ورکانه در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر همدان قرار دارد این روستا که از توابع بخش مرکزی شهرستان همدان است، از شمال شرقی به کوه سردره، از غرب به روستای سیمین، از جنوب غربی به کوه سرخ بلاغ، از شرق به کوه قره داغ و از جنوب و جنوب شرقی به دره بارانی و دره قشلاق محدود می شود. در گویش کردی «ور» به معنی کنار و «کانه» به معنی چشمه است. ورکانه نیز به معنی قرار گرفتن در کنار آب و چشمه می باشد.
ارتفاع این روستا از سطح دریا، ۲هزار و ۲۵۰ متر است و آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در زمستان سرد است. رودخانه ارزان فرد نیز از غرب روستای ورکانه عبور می کند.
مردم روستای ورکانه به زبان های آذری، فارسی و کردی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا بالغ بر ۱۰۰۰ نفر بوده است.
این روستا به لحاظ کار و استفاده از مصالح بومی و محلی به خصوص مصالح سنگی منحصر به فرد است و کاربرد سنگ به صورت یک مصالح عام و متعارف در چهره و سیمای روستا خودنمایی می کند. کاربرد سنگ نه تنها در پی، بلکه در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط ها مورد استفاده قرار گرفته و اکثراً سنگ لاشه است که توسط ملات گل کار شده و پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می رسد و تنها عامل اتصال در این دیوارها نیز استفاده از تیرهای چوبی است.
سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای ورکانه است و عنصر سنگ به عنوان اصلی ترین مصالح در ابنیه روستای ورکانه بیش از هر چیز در بازدید از روستا به چشم می خورد و به نظر می رسد کاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
پیشینه روستای ورکانه به بیش از ۴۰۰ سال می رسد و آنچه از تاریخ برمی آید اینکه نخستین و قدیمی ترین محله آن، محله درب مسجد است. این روستا مجموعه ای از چند محله است که هر کدام از چندین واحد همسایگی و مسکونی تشکیل شده اند و در محله درب مسجد که قدیمی ترین محله روستای ورکانه به شمار می رود مسجد، حمام و مخابرات قرار گرفته است.
در محله کردها نیز که در شرق روستای ورکانه و ورودی آن جای گرفته، تنها مدرسه روستا واقع شده و خرمن جا که به محله خرمنی معروف است در این محله قرار دارد.
محله عباس آباد سومین محله روستاست که در مناطق تازه توسعه یافته قرار دارد و غیر از نانوایی و یک آسیاب، کاربری دیگری در آن استقرار ندارد. روستای ورکانه به دلیل اینکه در پیرامون آن معادن سنگ به فراوانی مشاهده می شود، نام ورکانه را به خود گرفته و وجه تسمیه روستای ورکانه معادل محلی که در نزدیکی معدن یا ورکان است، آورده اند و شاید ورکانه را به دلیل قرار گرفتن این روستا در کنار رود و جوی آب به این نام خوانده اند زیرا در زبان کردی، کانه به معنای چشمه است. در روستای ورکانه مانند سایر روستاهای استان، ریش سفیدان جایگاه خاصی دارند و در زمان های قدیم نیز نظام تصمیم‌گیری و قدرت بر اساس ارباب رعیتی بوده است.
مشاغل عمده مردم روستای ورکانه زراعت و دامداری است. گروهی از مردم نیز به تولید صنایع دستی اشتغال دارند. گندم، جو، نخود، لوبیا، سیب زمینی، علوفه و سبزیجات از محصولات عمده زراعی و گردو، انگور، زردآلو و سیب از محصولات باغی روستا هستند.
گوشت، پشم و فرآورده های لبنی مرغوب از تولیدات دامی روستا به شمار می آیند. روستای کوهستانی ورکانه بافت مسکونی متمرکزی دارد. چشمه های فراوان میان روستا، مناظر بکر باغ های گردو، درختان سر به فلک کشیده مثمر و غیرمثمر، از جمله زیبایی های منحصر به فرد طبیعی این روستا به شمار می آیند.
کوچه باغ های پیچ در پیچ، خانه های قدیمی با پنجره های کوچک و مشبک چوبی، معماری سنتی زیبایی را به نمایش می گذارد. فضاهای کالبدی و معماری روستا در پاسخگویی به نیازهای معیشتی و نوع فعالیت های خانوار و جامعه روستایی شکل گرفته است.
خانه های قدیمی روستا با استفاده از مصالح بومی سنگ، چوب، خشت و گل ساخته شده اند و به دلیل سرمای سخت زمستانی، دیوارهای ضخیمی دارند. سقف اکثر خانه ها مسطح است و با تیرهای چوبی و اندود کاهگل یا قیرگونی پوشیده شده اند. همچنین جهت خانه ها به دلیل استفاده حداکثر از نور آفتاب رو به جنوب است.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
