چالش توسعه‌ی پایدار، گردشگری و آلودگی سواحل
مناطق ساحلی (ناحیه ساحلی محل پیوند آب و خشکی در فصل مشترک دو اکوسیستم با اختصاصات مجزا از یکدیگر است) عمدتاً موردعلاقه گردشگران تفریحی واقع می‌شوند. مفهوم گردشگری ساحلی طیف کاملی از گردشگری، فراغت و فعالیت‌های تفریحی را در برمی گیرد که در نواحی ساحلی و آب‌های نزدیک ساحل روی می‌دهد. با توجه به تغییرات سال‌های اخیر اعم از افزایش درآمد، اختصاص روزهایی به تعطیلات و افزایش شهرنشینی و… تمایل به گردشگری، خاصه گردشگری ساحلی افزایش‌یافته است.
امروزه مردم بیشتر به درمان‌های سنتی روی آورده‌اند و تا حد امکان از درمان‌های شیمیایی بیزاری می‌جویند. احساس آرامش از اینکه دکتر و درمانی در دل طبیعت داشتن بسیار لذت‌بخش است. یکی از مدهای درمانی! که بسیار مورد استقبال جوانان قرار می‌گیرد آفتاب‌گیری در سواحل و ماسه درمانی است. ازاین‌رو حفظ این مناطق در اولویت اصلی مردم بومی و مسئولان قرارگرفته است. در حوزه گردشگری سلامت حفظ سواحل بسیار حائز اهمیت است.
بنابراین باید آسیب‌های احتمالی و آلودگی‌های زیست‌محیطی خاکی، ساحلی و آبی را نیز ازنظر دور نداشت و طرح‌های مشخص برای جلوگیری از آلودگی‌ها یا برطرف کردنشان داشته باشند. چراکه اکوسیستم‌های ساحلی ازجمله اکوسیستم‌های شکننده و حساس هستند و نیازمند توجه هرچه بیشتر می‌باشند. به‌طورکلی این مناطق همان‌طور که دارای ظرفیت بالا ازنظر پذیرش صنعت اکو توریسم و توسعه پایدار (توسعه پایدار آن‌گونه توسعه‌ای است که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانائی نسل‌های آینده در تأمین نیازهایشان را به مخاطره اندازد، فراهم می‌کند.) را دارند به همان میزان نیازمند توجه و حفاظت هستند چراکه مناطق سواحل جنوبی کشور از تنوع زیستی بالایی برخوردار است که باید مدنظر قرار گیرند و برای حفاظت و مدیریت آن‌ها برنامه‌ریزی‌های مجدانه‌ای صورت گیرد. در این مقاله به‌اختصار به بررسی تعداد محدودی از آلودگی‌ها و عوامل تهدیدکننده‌ی این اکوسیستم‌های حساس و شکننده می‌پردازیم.
- در سال‌های اخیر رفتن به ساحل دریا و خودروسواری در کرانه، به یکی از ژست‌های گردشگران تبدیل‌شده است. در خط ساحلی موجوداتی به نام گامارو زیر شن‌های ساحل زندگی می‌کنند که این رفتار با کوبیدن شن‌ها موجب از بین رفتن منافذ زیست این‌گونه می‌شود و درنهایت مرگ آن‌ها را به دنبال دارد.
- پلاستیک و بطری‌های پلاستیکی، قاتلان خاموش حیات‌وحش هستند. اگر در سال‌های گذشته به ساحل دریاها رفته باشید، بطری‌های آب را دیده‌اید که بر سطح آب شناور هستند. همین زباله‌ها که شاید از نگاه بسیاری از ما گردشگران ناچیز باشند، سالانه باعث مرگ و خفگی هزاران آبزی می‌شوند. لاک‌پشت‌های پوزه عقابی در جنوب کشور که از جلبک‌ها تغذیه می‌کنند، با نزدیک شدن به سواحل به دنبال غذا هستند که گاهی اشتباهاً با خوردن این پلاستیک‌های رهاشده دچار خفگی و نهایتاً مرگ می‌شوند. از دیگر عواملی که باعث تخریب زیستگاه این‌گونه‌ی در حال انقراض در جهان شده است، تخریب زیستگاه و برداشت ماسه از سواحلی که آشیانه سازی و تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها در آنجا صورت می‌گیرد، گیر افتادن در تورهای ماهیگیری رهاشده توسط ماهیگیران و خفگی آن‌ها در این تورها، آلودگی دریاها توسط انسان و شکار لاک‌پشت‌ها و برداشت تخم آن‌ها ازجمله مهم‌ترین عوامل به شمار می‌آید.
- اگر به غواصی علاقه‌مند هستید و در سفر به جنوب، یکی از خواسته‌هایتان رفتن به عمق آب‌ها و تماشای زیبایی‌های زیرآب است، حتماً به این موضوع توجه داشته باشید که غواصی تنها برای دیدن زیبایی‌های زیرآب است نه شکستن مرجان‌ها و یادگار برداشتن از عمق آب‌های کشور. مرجان‌ها موجودات زنده با اسکلتی از جنس کربنات کلسیم و دارای اکوسیستم کاملی هستند و آسیب رساندن به این اکوسیستم موجب تخریب کل اکوسیستم اعم از آبزیان، جلبک‌های همزیست مرجان‌ها و خود مرجان‌ها می‌شود، خوب است بدانید که کندن هر کیلوگرم مرجان ۲۰۰ هزار تومان جریمه دارد و مهم‌تر آنکه، شکستن آن‌ها تخریب جدی محیط‌زیست کشور را به دنبال خواهد داشت. بر اساس یک آمار تأسف‌بار ۹۰ درصد مرجان‌های شاخه‌ای و شاخ گوزنی آبی کشور که یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های دریایی محسوب می‌شوند، به دلیل لنگراندازی و شکسته شدن در غواصی از بین رفته‌اند. اگر به عرصه‌های تالابی کشور وارد می‌شوید چون تالاب‌ها در نزدیکی شهرها قرار دارند، وضعیتشان بحرانی‌تر است. اقامت در کنار تالاب‌ها و آلوده کردن این بخش از میراث آبی کشور یکی از عوامل تهدید تالاب‌هاست.
- یکی از گونه‌های موردعلاقه‌ی جانوران دریایی نیز عروس دریایی یا همان ژله ماهی است که بطری‌های آبی پلاستیک به‌راحتی فریبشان می‌دهد و آن‌ها در تصور اینکه یک ژله ماهی دیده‌اند، بطری‌های آب را که ما گردشگران به آب دریا انداخته‌ایم می‌بلعند و تلف می‌شوند؛ بارها جسد ماهیان بزرگ نیز که همین بطری‌های پلاستیکی را به‌جای ژله ماهی بلعیده‌اند، در ساحل مشاهده‌شده است؛ بنابراین باید بطری‌های پلاستیکی آب را همراه خود به‌عنوان پسماند به شهرها بازگردانیم.
- مراقب تپه‌های شنی ساحلی دورتر از خط ساحل باشید که معمولاً گیاهانی روی آن‌ها روییده است. این تپه‌ها بیشتر در سواحل خزر مشاهده‌شده و له کردن و تخریب گونه‌های گیاهی موجود در آن‌ها منجر به ایجاد گردوغبار می‌شود.
- در سواحل جنوب کشور پهنه‌های جزر و مدی وجود دارند که با پایین رفتن آب به‌راحتی می‌توان به داخل این پهنه‌ها رفت. غافل از اینکه در همین پهنه‌ها که براثر جزر آب ایجادشده‌اند، گونه‌های متعدد آبزیان همچون خرچنگ و انواع حلزون‌ها زیست می‌کنند که خوراک ماهی‌ها هستند و با رفتن به داخل آن‌ها اکوسیستم پهنه‌ها و چرخه زیست گونه‌های آبزی بر هم می‌ریزد. پس ورود نکردن به پهنه‌ها یک پیشنهاد جدی است.
- در ساحل خزر حساسیت زیادی برای شنا در آب وجود ندارد. اما در جنوب کشور اینکه در چه منطقه‌ای می‌توان شنا کرد از موضوعاتی است که هنوز مشخص نشده و به همین دلیل گردشگران هرکجا که برسند می‌خواهند تنی به آب بزنند وبا این رفتار، گذشته از انتقال باکتری‌ها و میکروب‌ها، اکوسیستم حساس دریای جنوب نیز با تهدید مواجه می‌شود.
- موضوع اثر آلودگی صوت ناشی از فعالیت‌های انسانی بر روی محیط‌زیست دریایی و جانوران آبزی، یکی از مسائل موردتوجه محققان در دو دهـه اخیـر شـده است. محیط‌زیست دریایی میزبان طیف گسترده‌ای از صدا (ناشی از برخورد امواج، باد، فعالیت‌های زیستی و..) است که می‌تواند ارتبـاط صـوتی و سـایر عملکرد جانوران دریایی را مختل کند. جالب است که بدانید جمعیت ستاسه آها (نهنگ‌ها و دلفین‌ها) در چنین مناطقی کاهش می‌یابند.
در جهان امروز با توجه به افزایش گردشگر و الزام برای فراهم نمودن امکانات رفاهی آنان به‌خصوص در نواحی ساحلی که ازجمله نواحی موردعلاقه و توجه گردشگران می‌باشد، ما شاهد آشفتگی محیط‌زیست ساحلی می‌باشیم، پس لازم است که با ارائه دستورالعمل‌های علمی که بعد از بررسی‌های زیست‌محیطی انجام‌گرفته رابطه انسان با محیط و خاصه محیط ساحلی به‌صورت قانونمند درآید و از نابودی این مواهب خدادادی جلوگیری به عمل آید.
یکی از اصلی‌ترین راهکارها در توسعه پایدار مناطق ساحلی تدوین مقررات محلی زیست‌محیطی به‌منظور کنترل بر فعالیت‌های گردشگری می‌باشد و اقدامات فعالان گردشگری در چهارچوب مقررات زیست‌محیطی صورت گرفته لذا از صدمات احتمالی به محیط‌زیست سواحل جلوگیری می‌گردد. پس مقررات را می‌توان با اولویت قرار دادن مؤلفه‌های گردشگری سبز (اکوتوریسم) همراه ساخت. این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از:
یکپارچه‌سازی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، توسعه دستورالعمل‌های حفاظت محیط‌زیست برای بخش خصوصی، هدایت جریان گردشگران جهت کاهش فشار ناشی از جمعیت در سواحل، مشارکت بومیان در فرآیند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، راهکارهای مناسب جهت مقابله با شرایط موجود، کنترل و نظارت برساخت و ساز اسکله‌های تجاری-تفریحی، جلوگیری از پیشروی فعالیت‌های عمرانی در سواحل و کرانه‌های آن، عقب‌نشینی ساخت‌وسازهای غیراصولی در سواحل، مجهز شدن جزیره به شبکه فاضلاب شهری جهت تصفیه فاضلاب و ممانعت از ورود آلودگی به دریا
زهرا اصغری پوده -دانشجوی کارشناسی ارشد محیط زیست-ارزیابی و آمایش سرزمین-دانشگاه صنعتی اصفهان
منابع:
۱-رمضانی گورابی. بهمن. رجبی. رقیه. ارزیابی آسیب‌پذیری زیست‌محیطی گردشگری از سواحل بندر انزلی با استفاده از مدل SWOT. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. دوره شانزدهم نقطه شماره ویژه ۹۳. ۱۳۹۰
۲-ممقانی نسب. اشکان . ارزیابی اثرات توسعه گردشگری بر محیط‌زیست دریایی مطالعه موردی خلیج چابهار. اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران.۱۳۹۱
۳- امام. رؤیا. نادری. ابراهیم. جهان بازی. آلودگی صوتی محیط‌زیست دریایی موزلی جدید ناشی از صدای کشتی‌ها. اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران. ۱۳۹۱
