راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
هَفشِجان یکی ازشهرهای باستانی ایران واقع در استان چهارمحال و بختیاری و ۱۱۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان در دامنه کوه زیبا و استوار جهانبین جای گرفتهاست. این شهر دارای پیشینه استقرار سکونت از ۹۰۰۰ سال قبل یعنی دوره نئولیتیک به بعد است.
هفشجان در سرزمین خوش و آب و هوایی قرار دارد که در دوره سلجوقیان یکی از شکارگاههای سلاطین سلجوقی اصفهان بوده به طوری که شرح حضور سلاطین سلجوقی در بیش از ۹۰۰ سال پیش در این منطقه در نزدیکی اصفهان با نام مرغزار هزارخانی یا هزارچشمه یاد شدهاست. کوه جهانبین در این منطقه دارای جاذبههای طبیعی بسیار و چشمهساران متعددی است. هفشجان تا پایان عصر صفویه حائز مرکزیت مطلق در منطقه چهارمحالِ اصفهان بودهاست. تعدد قبور سنگی صفویه در گورستان این شهر نمونه بارزی بر وجود بزرگترین شهر منطقه چهارمحال دوره صفویه است. منطقه چهارمحال که همواره جزئی از اصفهان بودهاست در قرن جدید و در سال ۱۳۵۲ به همراه بخش بختیاری به استان چهارمحال و بختیاری تبدیل شدهاست.
گورستان تاریخی بزلر
گورستان تاریخی بُزلَر و فعلی شهر هفشجان در ابتدای شهر و در دامنۀ کوه بُزلَر واقع شدهاست. این گورستان تاریخی از بزرگترین مجموعه تاریخی استان چهارمحال و بختیاری از حیث وسعت و تنوع آثاری است که از عصر صفوی و ۴۰۰ سال قبل تا دوره معاصر در آن قرار گرفتهاند.
شهر هفشجان در گذشته یکی از مراکز مهم شیرتراشی بوده است و اکنون نیز تعدادی از سنگتراشهای قدیمی هفشجان در قید حیاتند. شیرهایی که در قبرستان هفشجان قرار داشته اند، از زیباترین و خوش نقشترین شیرهای سنگی ایران محسوب میشدهاند.
کهنترین قبرتاریخی این مجموعه متعلق به سنه ۱۰۰۴ ه.ق/۹۷۴ ه.ش/۱۵۹۵ میلادی و بیش از ۴۳۵ سال قمری در زمان شاه عباس اول صفوی بودهاست. و این دست کم نشان از آغاز تشکیل این مجموعه قبرستان تاریخی که در واقع آخرین قبرستان تاریخی شهر میباشد، حکایت دارد.
راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
گورستان تاریخی ارامنه سیرک
قبور ارامنه سیرَک با عنوان یکی از آثار ملی ایران واقع در روستای سیرَک و در ۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر هفشجان قرار گرفتهاست. روستاهای ارمنی نشین متعددی در ایران و از جمله استان چهارمحال و بختیاری بودهاند که در دوران صفویه تا قاجاریه عدهی قابل توجهی از ارامنه در آنها سکنا گزیدهاند.
تپه باستانی اسکندری
تپهها یا چُغاتهای اسکندری(تپه اسکندری و تپههای اطراف آن) نخستین اثر باستانی به ثبت رسیده استان چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی ایران به شماره ثبت ۸۸۶ در تاریخ ۱ دی ماه ۱۳۴۸ خورشیدی/۲۲ دسامبر ۱۹۶۹ است. این مجموعه شامل تپه بزرگ و اصلی اسکندری و تپههای کوچک بالا و پایین اسکندری میباشد. این تپههای باستانی که در لفظ عامیانه مردمان، چُغات خوانده میشوند در حومهی غربی شهر هفشجان قرار دارند.
تپه اسکندری یک سازه باستانی متعلق به دوره نوسنگی و ۹۰۰۰ ساله داشته که دست کم این بنای باستانی تا دوره عیلامی میانه یعنی سلسه شوتروکی در ۳۱۵۰ سال پیش به استناد آجرنوشته عیلامی بازسازی شدهاست. این موضع از آن جهت اهمیت برخوردار است که چناچه این اثر نخستین سازه خشتی دنیا بودهباشد و بلکه تا ۶۰۰۰ سال بعد از ساخت ابتدایی در دوره عیلامی هم تداوم داشته باشد شرایط یک اثر جهانی بینظیر را برای ثبت یونسکو خواهد داشت. در این مجموعه سفالهای دوره اسلامی یعنی از ۱۴۰۰ سال پیش به بعد نیز مشاهده شدهاست. همچنین در این مورد توجه به اینکه معابد مذهبی در گذر زمان به شکل تپه درآمده و در نتیجه کلمه چغات یا چُغا را به معنی تپه میدانند و به نظر میرسد چُغا همان معبد یا نیایشگاه باستانی باشد.
راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
تپه اسکندری، اولین و کهنترین اثر ملی باستانی استان چهارمحال و بختیاری
بقایای سازه معماری عظیم خشتی اسکندری-یکی از دهها حفاری بزرگ بروی این اثر باستانی هفشجان-بهمن ماه ۱۳۹۵
گردشگاه چشمه زنه
گردشگاه چشمه زنه شهر هفشجان از مهمترین جاذبههای گردشگری استان چهارمحال و بختیاری در دامنهی کوه زیبا و استوار جهانبین و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد واقع شدهاست. در روز طبیعت هرسال بیش از ۱۰ هزار نفر از گردشگاه چشمه زنه و طبیعت زیبای آن دیدن میکنند.
کوه جهانبین
کوه زیبای جهان بین به طول حدود ۳۰ کیلومتر از جنوب روستای شمس آباد تا غرب روستای مصطفی آباد امتداد مییابد و در غرب و جنوب شهر هفشجان واقع گردیدهاست. جهت رشته کوه در حال ژئورایی زاگرس از شمال غرب تا جنوب شرق است. مرتفع ترین قلل این کوه به ترتیب دالانک(۳۳۴۲ متر)، نای هفشجان(۳۳۱۵ متر) و نای شمس آباد(۳۱۳۸ متر) میباشد.
راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
کثرت چشمه ساران، دامنههای سرسبز شمال شرقی، صخره های مرتفع و غارهای ژرف و نیز جذابیت قلهی مرکزی یعنی نای هفشجان که در عین خود کمنظیر و منظمترین قلل کشور است از ویژگیهای منحصر به فرد این کوه میباشد. همانطوری که در کتب تاریخی اینجا همان منطقه تاریخی هزارخانی یا هزار چشمه است که آب حیات را به آن نسبت میدهند و در نزدیکی اصفهان قرار دارد.
علت نامگذاری جهانبین این است که این کوه طوری قرار دارد که در هوای صاف بخصوص صبح بعد از باران منطقهی وسیعی شامل تمام دشت هفشجان و شهرکرد، قلل نجفآباد و اصفهان همچون کوههای کرکس، کلاه قاضی، دالان کوه، آنالوجه، الوند گلپایگان، شاهانکوه، افوس، هشتاد و همچنین هفت چشمه، منگشت و زردکوه را رویت کرد و به همین علت، جهانبین نام گرفتهاست.
امامزاده شاه منظر خاتون
شاه منظر خاتون یا بی بی قمر خاتون امام زادهای است در شمال هفشجان. این امامزاده در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد واقع شدهاست. پس از عبور از میدان و بلوار محیط زیست شهر در شمال شهر به جادهای آسفالت میرسیم با عبور از مسیر به دره شاه منظر وارد میشویم. زیارتگاه این بانوی کریمه دربالای کوه بزلر در شمال شهر هفشجان واقع شده است و در چند سال گذشته راه کوه هموارتر گشتهاست. شجره نامه کامل این امامزاده به تحقیق دکتر محمد مهدی فقیه بحرالعلوم بدین شرح است: «قمرخاتون بنت حسن بن جعفر محمد بن علی بن عبدالله بن احمد بن علی العریضی بن الامام الصادق جعفر (ع)»
کتیبه گرنوشته
کتیبه گرنوشته واقع در در دره دز کوه جهانبین است. گرنوشته کهنترین کتیبه استان چهارمحال و بختیاری است که متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی ۶۰۰۰ سال است. در گذشته کتیبههای متعددی در کوه جهان بین وجود داشته است و نشان از اهمیت تمدن پیش از تاریخی موجود در هفشجان است. این کتیبه در شمال غربی شهر و در بالای چال خرس قرار دارد بطوریکه با یک ساعت کوهنوردی سبک به این کتیبه در بالایی صخره میرسیم. طبیعت بکر و وجود چشمهسارانی همچون چشمه شرشری در نزدیکی این کتیبه نشان از شرایط مساعد تداوم حضور تمدن انسانی را دارد.
راهنمای سفر به هفشجان، سرزمین هزارخانی اصفهان
منابع و مآخذ
کتاب جهانبین، سیمای جغرافیایی، تاریخی و گردشگری شهر هفشجان، چاپ در اردیبهشت ۱۳۹۶، شماره شابک ۱-۱۰-۸۱۹۴-۶۰۰–۹۷۸
محمدبن علی بن سلیمان الراوندی، راحه الصدور و آیه السرور: در تاریخ آل سلجوق(نوشته ۶۰۳ هجری قمری)؛ به سعی و تصحیح محمد اقبال، امیرکبیر ، ۱۳۳۳، صص ۲۹۰ و ۲۹۱
آلن زاگارل، باستان شناسی پیش از تاریخ منطقهی بختیاری، ظهور شیوه زندگی در ارتفاعات، ترجمه کوروش روستایی، میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری،
نویسنده :حسین رستمی هفشجانی / مولف و محقق گردشگری Hosseinrostami777@gmail.com
