صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
درکوچه‌پس‌کوچه‌های شمرون، نزدیک میدان تجریش درحال قدم‌زدن بودم. حال‌وهوای پاییزی، زیبایی خاصی به کوچه‌ها داده بود: درختان بلند با برگ‌های رنگارنگ که روی زمین ریخته شده بود. ساختمان‌های مدرن و شیکی در امتداد کوچه دیده می‌شد. در بین ساختمان‌های مدرن امروزی، ساختمانی خودنمایی می‌کرد و گویی صدای سازها مرا به‌سمت ساختمان کشاند. از بین نرده‌ها، محوطه و نمای ساختمان را می‌دیدی. آنجا، مامنی برای نگهداری و نمایش سازهای ایرانی بود. موسیقی در تمدن و فرهنگ ایران‌زمین، از جایگاه والایی برخوردار است. از شرق تا غرب، از شمال تا جنوب و مرکز ایران موسیقی‌های محلی، ملی و مقامی شهره خاص و عام است. هرگوشه‌ای از این سرزمین موسیقی نواحی خود را دارد و این تفاوت‌هاست که دل‌وجان موسیقی‌دوستان و هنرمندان را میبرد.
معرفی موزه: طرح تاسیس موزه موسیقی ایران توسط سه تن از مسئولان فرهنگی و هنری وقت، آقایان سیدمحمد بهشتی (مدیرعامل وقت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی)، مرتضی کاظمی (مدیرعامل وقت فرهنگسرای بهمن و مشاور شرکت توسعه) و علی مرادخانی (رئیس وقت مرکز موسیقی وزارت ارشاد اسلامی که اکنون دفتر موسیقی نامیده می‌شود) در سال ۱۳۷۲ تهیه و امور اجرایی آن با مساعدت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران از سال ۱۳۷۴ و با مدیریت آقای علی مرادخانی (مدیرعامل موزه) آغاز شد. موزه موسیقی با مساحت تقریبی ۳۶۵۰ متر و زیر بنای بیش از ۱۴۰۰ متر در سه طبقه با هدف حفظ میراث موسیقی ملی، معرفی آثار و تولیدات گذشتگان و تکریم استادان و پیشکسوتان عرصه موسیقی تاسیس شد. در سال۱۳۸۸ موزه موسیقی باحضور مدعوین، مسئولان فرهنگی، استادان و بزرگان موسیقی ایران عملا بازگشایی و فعالیت خود را رسما به‌عنوان «موزه موسیقی ایران» آغاز کرد. در طبقه همکف موزه تندیس‌هایی از نوازندگان معروف چون قربان سلیمانی نوازنده تار، علی‌اصغر بهاری نوازنده کمانچه و آقاحسینقلی نوازنده تار دیده می‌شود. سه سالن نمایش ساز در موزه باتوجه به تقسیم‌بندی سازهای بادی، کوبه‌ای و زهی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. بازدیدکنندگان می‌توانند با گشت‌وگذار در این سالن‌ها نمونه‌های نفیس از سازها را مشاهده و همزمان از سیستم پخش اطلاعات سازها تحت عنوان سیستم راوی استفاده کنند. سیستم راوی از طریق گوشی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.
صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
سالن سازهای نواحی ایران
این سالن در طبقه همکف موزه واقع شده است. سازهای موجود در این سالن به سه بخش عمده سازهای بادی، سازهای زهی و سازهای خودصدا تقسیم‌بندی می‌شوند. در بخش سازهای بادی یا هواصدا، انواع نی‌ها، سرناها و سوتک‌ها درمعرض دید عموم قرار گرفته است. بخش‌های سازهای خودصدا هم شامل سازهایی از نقاط مختلف ایران شامل زنگوله‌ها و… است. سازهای زهی شامل انواع «زه‌صداهای مضرابی» و «زه‌صداهای آرشه‌ای»، ازجمله انواع دوتار، قیچک، چنگ، کمانچه، عود و… است. سازهای ارائه‌شده در این بخش از انواع سازهای متعلق به نواحی گوناگون جغرافیایی در ایران است؛ ازجمله استان‌های فارس، لرستان، آذربایجان‌شرقی و… .
سالن سازهای کوبه‌ای که در طبقه همکف و روبه‌روی سالن سازهای زهی قرار دارد نیز شامل سازهای کوبه‌ای «پوست صداهای یک‌طرفه» و «پوست صداهای دوطرفه» ازجمله دف، دایره، تنبک، تمپو، نقاره و… از اقصا نقاط جغرافیایی کشور ایران است که جهت بازدید مشتاقان موسیقی ایرانی به‌نمایش گذاشته شده است. از پله‌های چوبی مارپیچ که بالا برویم در سمت راست سالن سازهای سنتی دیده می‌شود که در این سالن نیز انواع سازهای زهی‌مضرابی مانند انواع تار، سه‌تار، سنتور و سازهای آرشه‌ای مانند کمانچه، ویولن و… در معرض دید قرار گرفته است؛ همچنین در این بخش سازهای ساخته‌شده توسط استاد بزرگ ساخت ساز، ابراهیم قنبری مهر را هم می‌توان مشاهده کرد. علاقه‌مندان موسیقی ایرانی با گذر از این سالن، شاهد نمونه‌های نفیس و منحصربه‌فردی از سازها خواهند بود که متعلق به نوازندگان چیره‌دست و سازندگان ماهری است که امروز تنها نوای دلنشین ساز ایشان در اذهان مشتاقان به‌یادگار مانده است؛ ازجمله در این قسمت تار استاد رمضان شاهرخ، تار استاد عشقی و سه‌تار متعلق به ناصرالدین‌شاه و… که هرکدام قدمتی طولانی دارند به‌نمایش گذاشته شده است. درسمتی دیگر تابلوی «گنجینه» به‌چشم می‌خورد.
صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
در این قسمت از موزه به سازها و متعلقات و آثار نوازندگان، موسیقی‌دانان و پژوهشگران صاحب‌نام در عرصه موسیقی اختصاص دارد که جایگاه حائز اهمیتی در موسیقی ایرانی داشته‌اند. ازجمله این استادان می‌توان به استادان کلنل علینقی وزیری، حاج‌قربان سلیمانی، خاطره پروانه، احمد عبادی، حسین ملک، محمدتقی مسعودیه، علی تجویدی، حشمت سنجری و خلیفه میرزا آغه غوثی اشاره کرد. از محیط گنجینه با فضایی از آثار و وسایل شخصی پیشکسوتان از زمان گذشته به زمان حال می‌رویم و به‌سمت کتابخانه قدم می‌گذاریم.کتابخانه موزه موسیقی به‌عنوان بخشی تخصصی، با گنجایش تقریبا ۳۰ نفر فعالیت خود را همزمان با افتتاح آن آغاز کرده است.طبق برنامه‌ریزی، این کتابخانه به‌طور عام در زمینه هنر، ادبیات و تاریخ و همچنین به‌طور خاص در زمینه «موسیقی» کتاب‌های خود را جمع‌آوری کرده است تا علاقه‌مندان، پژوهشگران، محققان و دانشجویان رشته موسیقی بتوانند در تکمیل رساله‌ها و پایان‌نامه‌های خود، از منابع موجود استفاده کنند. در حال حاضر این کتابخانه ۱۱۰۰۰ جلد کتاب دارد که ۹۰۰۰ جلد آن فارسی و ۲۰۰۰ جلد آن لاتین و مابقی آن منابع غیرکتابی و نشریات ادواری است. در این راستا تعدادی کتاب‌های چاپ سنگی و مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از دیوان شاعران پارسی‌گو نیز گردآوری شده است. قدیمی‌ترین کتاب موجود در کتابخانه، مربوط به سال۱۲۲۴ هجری‌شمسی باعنوان«مثنوی‌معنوی مولوی» چاپ بمبئی و قدیمی‌ترین کتاب موسیقی باعنوان «سرودهای مدارس» تالیف استاد علینقی وزیری مربوط‌به سال ۱۳۱۲ است و نیز گردآوری برخی مجله‌های داخلی که به‌طور اختصاصی از سال ۱۳۱۸ به موسیقی پرداخته اند مانند رودکی، موسیقی رادیو، موسیقی، موزیک ایران، رادیو ایران و… اشتراک مجلات جدید درحال انتشار ازجمله هنر موسیقی، ماهور، گزارش موسیقی، مقام موسیقایی، فصلنامه خانه موسیقی ایران، ترانه ماه و موسیقی قرن ۲۱ تا حد امکان انجام گرفته است.
صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
در زیرزمین موزه کارگاه ساخت ساز قرار دارد که در این کارگاه ساخت و مرمت ساز انجام می‌شود. درواقع افراد می‌توانند آغاز حیات یک ساز را از یک‌تکه چوب تا لحظه‌ای که موسیقی با آن نواخته می‌شود مرحله‌به‌مرحله از نزدیک مشاهده کنند. جالب است بدانید درکارگاه یکسری سازها ازجمله، کمانچه، سنتور، تنبک، تار و… قرار دارد که بازدیدکنندگان می‌توانند این سازها را بردارند و برای لحظاتی از نواختن سازها لذت ببرند؛ درواقع از نزدیک سازها را لمس کنند و حتی بنوازند و تجربه‌ای هرچند کوتاه در جایگاه نوازندگان ساز داشته باشند. هدف این است که به افراد تلنگری زده شود تا با علاقه‌مندی‌ها و پتانسیل‌های خود بیشتر آشنا شوند و به‌طور عملی با انواع سازهای ایرانی آشنایی پیدا کنند؛ همچنین پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان در زمینه ساخت سازها، کیفیت ساز، رفع مشکلات سازها، راهنمایی جهت خرید ساز و سوالاتی از این دست نیز در این بخش انجام می‌شود. روی دیوارهای موزه عکس‌های متعددی از نوازندگان به‌چشم می‌خورد. پروژه‌ای در دانشگاه هیلدس‌هایم برای ایجاد بانکی اطلاعاتی و دیجیتالی‌کردن حدود ۲۰هزار صفحه موسیقی تولیدشده در ایران در دست انجام است. این پروژه با همکاری موزه موسیقی ایران امکان‌پذیر شده‌است. تعداد سازهای موجود در موزه حدود ۲۴۰ عدد است و تنوع سازها به ۲۰۰ نوع می‌رسد که از مناطق مختلف دور و نزدیک ایران تهیه شده است. در محوطه بیرون ساختمان، استودیو و نمایشگاهی قرار دارد که در ماه‌های آینده به بهره‌برداری می‌رسد؛همچنین برای بازدیدکنندگان که به دیدن موزه می‌آیند درگوشه دنج حیاط موزه «کافه موسیقی» قرار دارد که می‌توانند بعد از لذت‌بردن ازدیدن سازها و آلات موسیقی ایرانی به کافه بروند و لحظات خاطره‌سازی را رقم بزنند. به همه علاقه‌مندان موسیقی، هنر و هنرجویانی که گاه‌گاهی سازی می‌نوازند دیدن موزه موسیقی را پیشنهاد می کنم، قطعا صدای این سازها باید توسط علاقه‌مندان به تاریخ موسیقی ایران زمین شنیده شود.
صدای تار ناصرالدین‌شاه در موزه موسیقی / حال و هوای بهاری
نویسنده : شبنم اربابیان
